In het kader van het onderhoud van haar groene ruimtes produceert de gemeente Ukkel plantaardig materiaal zoals snoeisel, haksel, dode bladeren en rooihout. Dit materiaal werd vroeger voornamelijk beschouwd als afval. Het vertoont echter een belang voor het milieu, de biodiversiteit en de economie door de herwaardering ervan. In 2020 exporteerde de gemeente 400 ton groenafval voor een kostprijs van € 27.000.
In deze optiek nam de gemeente Ukkel, met de toestemming van de gemeenteraad, vanaf 2021 deel aan het Carbone-project, samen met de gemeentes Anderlecht, Sint-Gillis en Sint-Pieters-Woluwe en Brussel Mobiliteit en onder de coördinatie van de Université Libre de Bruxelles (ULB). Dit actie-onderzoeksproject, gefinancierd door het programma "Experimental Platforms" van Innoviris voor de periode 2021-2024, had als doel te experimenteren met de praktijken voor het hergebruik van alle stromen van plantaardig materiaal.
De vier ingevoerde voorzieningen:
Deze praktijken maken het mogelijk de hoeveelheid geproduceerd plantaardig materiaal te verkleinen, de export van het plantaardig materiaal te beperken, bij te dragen aan de regeneratie van de bodem en financiële besparingen te realiseren. De lessen van de eerste 3 jaar van het Carbone-project werden gebundeld in een verslag, dat binnenkort gepubliceerd wordt. Sinds 2024 loopt het project door met de steun van Leefmilieu Brussel in het kader van de subsidie "Klimaatactie". Het beheer van het plantaardig materiaal werd bovendien opgenomen in het gemeentelijk Klimaatactieprogramma, in de actiefiche "Het hergebruik van het groenafval voortzetten" (ZA3).
Mulching van de grasperken
Van de 70 ha groene ruimtes die door de gemeente beheerd worden is 14 ha met gras ingezaaid. Tot 2020 maaide de gemeente de meeste grasperken en raapte ze het maaiafval op, dat daarna geëxporteerd werd voor verwerking. Mulching, een maaitechniek die het gras in kleine stukjes maalt en het ter plaatse laat ontbinden, werd slechts op een vierde van de grasperken toegepast. Een klein deel van de grasperken werd beheerd via laattijdig maaien of als een zone met spontane begroeiing. In het kader van het Carbone-project experimenteerde de gemeente met het mulchen van de grasperken op de begraafplaats van Verrewinkel, een van de grootste met gras ingezaaide ruimtes in gemeentelijk beheer, en in andere groene ruimtes. Dankzij de aankoop van nieuwe machines en een verandering van de praktijken wordt voortaan 70 % van de grasperken gemulcht, terwijl ongeveer 20 % als een zone met laattijdig maaien of met spontane begroeiing gelaten wordt. Voortaan wordt slechts een klein deel van de grasperken nog traditioneel gemaaid, waarbij het maaiafval geëxporteerd wordt. De gemeente heeft zo het grootste deel van haar afval van grasperken omgevormd tot hulpbronnen.
De voordelen van mulching
- Verkleining van de hoeveelheid geëxporteerd groenafval en van de uitstoot van broeikasgassen die ermee gepaard gaat;
- Verrijking van de bodem door de regelmatige toevoer van voedingsstoffen: mulching stimuleert het leven in de bodem;
- Verrijking van de koolstofvoorraad in de bodem: een deel van het CO2 wordt door de planten geabsorbeerd en in de bodem opgeslagen in de vorm van organische stoffen;
- Weerstand tegen droogte: mulching maakt het mogelijk de vochtigheid van de bodem te behouden;
- Tijdwinst voor het onderhoud.
Laattijdig maaien, bloemenweides en zones met spontane begroeiing hebben dan weer een ecologische meerwaarde. Ze zijn immers een schuilplaats voor heel wat diersoorten zoals bestuivende insecten, vogels en kleine zoogdieren. De gemeente zal de praktijk van het mulchen voortzetten en is van plan het maaiafval dat nog opgeraapt wordt naar de mesocompost te brengen om het lokaal te herwaarderen.
Het delen van haksel
Een groot deel van het jaar snoeit de gemeente veel struiken, hagen en bomen. Een deel van dit snoeiafval werd vermalen en als bodembedekking gebruikt of informeel gedeeld met de collectieve projecten (collectieve moestuinen, wijkcomposten, enz.) en de burgers. De rest van dit snoeiafval werd ofwel vermalen en meegenomen door de onderaannemers, ofwel gewoonweg geëxporteerd zoals ander afval, zonder controle op wat ermee gebeurde. Het Carbone-project had betrekking op drie aspecten: hoe de hoeveelheid haksel die op de Groendienst binnenkomt vergroten, het lokaal gebruik en het delen van het haksel met verschillende begunstigden. Om de hoeveelheid inkomend haksel te optimaliseren wordt al het snoeiafval voortaan vermalen dankzij de aankoop van nieuwe machines. Het hout en het haksel afkomstig van het onderhoud door de onderaannemers worden bovendien nu hergebruikt.
De teams van de Groendienst hebben een interne procedure opgesteld, die bekrachtigd werd door het college van burgemeester en schepenen, om het haksel te herwaarderen en hiërarchie aan te brengen in de begunstigden. Zo wordt het haksel in de eerste plaats intern geherwaardeerd voor de behoeften van de Groendienst als bodembedekking onder de struikmassieven en in de boomspiegels en als materiaal voor de mesocompost. De andere gemeentediensten (inclusief de scholen), de collectieve projecten (moestuinen, wijkcomposten) en vervolgens de Ukkelse burgers volgen in de voorrangsvolgorde. Om het delen van het haksel te formaliseren en ervoor te zorgen dat deze praktijken eerlijk verlopen, hebben de Groendienst en de Juridische dienst ten slotte een openbaar reglement voor de verdeling van haksel opgesteld voor de collectieve projecten en de Ukkelse particulieren, dat aangenomen werd tijdens de gemeenteraad van juni 2024. In 2023 werd ongeveer 70 m³ haksel gedeeld met de collectieve projecten en Ukkelse particulieren.
De voordelen van het haksel
- De uitspreiding van haksel maakt het mogelijk de structuur te verbeteren, de bodem te verrijken tijdens de ontbinding ervan en het vocht in de bodem vast te houden;
- Het haksel is een belangrijke hulpbron voor de burgers: het verzekert het evenwicht van de compost (door de toevoer van een koolstofhoudende stof) en het bedekt het bouwland;
- Economische winst: behoudens uitzonderingen hoeft de gemeente geen haksel meer aan te kopen en kan ze rekenen op haar eigen hulpbronnen. Ze betaalt ook de export van het snoeiafval niet meer.
Een andere piste voor de optimalisering van de hoeveelheid inkomend haksel ligt in de mogelijkheid om een deel van het haksel afkomstig van privésnoeiers en -firma's over te nemen. De gemeente zal de juridische studie die opgestart werd in het kader van het Carbone-project voortzetten om de uitvoering van deze praktijk volgens de wetten die de overheden moeten naleven te verzekeren.
De verdeling van houtsnippers (haksel)
In juni 2024 nam de gemeente een reglement aan met betrekking tot de verdeling van gemeentelijke houtsnippers aan de collectieve projecten en Ukkelse particulieren. Dit document detailleert de toekenningsvoorwaarden van haksel door de gemeente aan de Ukkelse burgers voor persoonlijke of collectieve projecten. De verdeling gebeurt binnen de grenzen van de beschikbare voorraad.
Elk nieuw collectief project (collectieve moestuin, collectieve compost, enz.) wordt verzocht zich in te schrijven bij de Groendienst om gecontacteerd kan worden in periodes waarin haksel verdeeld wordt.
Ukkelse particulieren hoeven zich niet vooraf in te schrijven. De verdeling vindt plaats in de lente en wordt gecommuniceerd via de gemeentelijke communicatiekanalen (Wolvendaelmagazine, sociale netwerken, enz.). Mail voor meer info naar houtsnippers@ukkel.brussels.
Download het reglement met betrekking tot de verdeling van gemeentelijke houtsnippers
Het stadsmeubilair afkomstig van rooihout
De Groendienst en zijn onderaannemers rooien gericht bomen die ziek, te zwaar beschadigd of afgestorven zijn, in de meeste gevallen om veiligheidsredenen. Bovendien kan er plots een grotere stroom van ruw hout ontstaan door stormen. De geproduceerde stroom van ruw hout is heel divers op vlak van soorten en afmetingen. Voor het Carbone-project werden de herwaardeerbare stronken die geproduceerd werden door de onderaannemers geëxporteerd naar verschillende herwaarderingsketens buiten het Brussels gewest en zelfs buiten België, wat leidde tot financiële kosten en uitstoot van broeikasgassen. Het niet-herwaardeerbaar ruw hout (inclusief de stronken) werd opgehaald door de gemeente en vervolgens geëxporteerd.
Het Carbone-project bestudeerde dus de mogelijkheden om deze stroom ruw hout door de gemeente te herwaarderen, onder andere als stadsmeubilair. De gemeente deed een beroep op een designbureau van diensten en producten, begeleid door een professionele schrijnwerker voor de vervaardiging van stadsmeubilair op basis van de volgende principes: nuttig, wenselijk, repliceerbaar, moduleerbaar, verplaatsbaar en inclusief. Tegelijk kocht de gemeente een lintzaag aan om de stronken tot planken te zagen. Uit dit werk vloeiden twee prototypes voort: een tafel en een bank. De snoeiers van de Groendienst die het meubilair "in serie" moeten vervaardigen werden betrokken bij het design. Er werden tijdens het hele proces bovendien verschillende workshops georganiseerd en de prototypes werden voorgesteld aan verschillende betrokkenen (onder andere de Adviesraad voor Personen met een Handicap en de Ukkelse Adviesraad voor Ouderen). Beide meubels beschikken voortaan over een gebruiksaanwijzing voor de vervaardiging en een zaagblad met de afmetingen van elk onderdeel. Deze tools zijn openbaar en rechtenvrij beschikbaar. Het meubilair wordt in de gemeentelijke parken en groene ruimtes geplaatst. De gemeente begint dus met de vervaardiging van stadsmeubilair "gemaakt in Ukkel met hout van Ukkel".
Download de gebruiksaanwijzing tafel
Download het zaagblad tafel
Download de gebruiksaanwijzing bank
Download het zaagblad bank
De mesocompost
Hoewel het meeste plantaardig materiaal hergebruikt wordt via de hierboven beschreven voorzieningen, moet een deel ervan op een andere manier geherwaardeerd worden. De gemeente heeft dus gewerkt aan de oprichting van een mesocompost, een compostsite waarmee grote volumes beheerd kunnen worden, tot 1.000 ton/jaar. Er werden samenwerkingen opgezet tussen de partnergemeentes van het Carbone-project. Zo kwam de mesocompost op de begraafplaats van Sint-Gillis te liggen, op het grondgebied van Ukkel, en beheert hij stromen plantaardig materiaal uit Ukkel en Sint-Gillis. De nodige machines voor het beheer van de mesocompost werden overigens aangekocht en worden gedeeld door de gemeentes Sint-Gillis, Ukkel en Sint-Pieters-Woluwe om de kosten van deze machines en de milieu-impact van de aankoop ervan te beperken. Deze overeenkomst voor het delen van machines is baanbrekend en vereiste heel wat communicatie tussen de coördinatoren van het Carbone-project, de technische, de politieke en vooral de juridische verantwoordelijken van elke gemeente. Na verkrijging van de milieuvergunning heeft de gemeente de mesocompost opgericht. Dankzij deze voorziening kan er tot 25 ton compost per jaar geproduceerd worden, die gebruikt wordt in de gemeentelijke groene ruimtes en waarmee de aankoop van teelaarde of compost vervangen kan worden.